کلید محافظ جان

راستش را بخواهید دلم عجیب برایتان تنگ شده بود، هم برای شما مخاطبان عزیز، هم برای سایت آموزش برق. بالاخره بعد از 4 ماه دوری، امروز در اتاقم نشسته‌ام تا برایتان از “کلید نشتی جریان” یا به قول عموم “کلید محافظ جان” بنویسم.

چرا عامه مردم به آن کلید محافظ جان می گویند؟. پاسخ پرواضح است، چون از جان اشخاص در مقابل برقگرفتگی محافظت می‌کند. ولی چطور اینکار را انجام می‌دهد و مکانیزم عملکرد کلید محافظ جان چگونه است؟

مکانیزم عملکرد کلید محافظ جان:

گفتیم که نام دیگر کلید محافظ جان کلید نشتی جریان است، پس ابتدا اجازه بدهید خود کلمه “نشتی” را بررسی کنیم. حتماً اصلاح نشتی آب، نشتی گاز، نشتی بنزین، نشتی فاضلاب و… را شنیده‌اید. کلمه نشتی احساس خوبی در ما ایجاد نمی‌کند، پس نشتی هرچه هست چیز خوبی نیست. من نشتی را اینطور تعریف می‌کنم: هدر رفتن هر چیزی به اندازه خیلی کم. شاید تعجب کنید، ولی این نشتی می‌تواند در برق هم اتفاق بیفتد، یعنی مقدار کمی از برق در جایی هدر برود. که ما در اینجا با هدر رفتن آن مشکلی نداریم، مشکل ما سر این قضیه است که این مقدار هدر رفته، جان ساکنین را به خطر نیندازد.
در یک ساختمان مسکونی این نشتی‌ها بیشتر در وسایل و ابزارهای برقی که دارای موتور الکتریکی هستند اتفاق می‌افتد. چون در داخل این موتورها، سیم پیچ وجود دارد، اگر روکش این سیم پیچ‌ها بر اثر ضربه‌های شدید یا داغ شدن کنده یا نازک شود. یا از طریق سیم پیچی نامناسب القای الکتریکی روی بدنه موتور صورت گیرد، یا یکی از سیم‌های داخل موتور قطع شود و با بدنه موتور تماس پیدا کند. در این حالت‌ها برق وارد بدنه موتور می‌شود و از طریق بدنه فلزی موتور وارد بدنه فلزی دستگاه می‌شود. حتماً برای شما هم پیش آمده که به بدنه یک یخچال یا ماشین لباسشویی دست زده‌اید و احساس برقگرفتگی خفیف کرده‌اید، این مورد به خاطر همین نشتی جریان اتفاق افتاده است.

همانطور که می‌دانید یک جریان بسیار کوچک در حد 30 میلی‌آمپر می تواند برای انسان خطرناک باشد. پس انسان‌ها به این فکر افتادند که دستگاهی را تولید کنند که نشتی‌های بالاتر از 30 میلی آمپر را تشخیص دهد و مثل یک کلید مینیاتوری برق ساختمان را قطع کند تا آن جریان نشتی خطری برای جان ساکنین ایجاد نکند. اینطور شد که کلیدهای نشتی جریان یا همان کلیدهای محافظ جان به بازار آمدند. تا همین پنج شش سال قبل، نه مردم و نه برقکارها چیزی از کلید محافظ جان نمی دانستند و در ساختمان‌ها از آن استفاده نمی‌کردند، ولی با توجه به مشخص شدن مزیت‌های این دستگاه، استفاده از آن در برق ساختمان و برق صنعتی روز به روز در حال افزایش است. و طبق مقررات جدید برق ساختمان نصب کلید محافظ جان در جعبه فیوز منازل مسکونی و اداری الزامی شده است.

اساس کار یک کلید محافظ جان به این صورت است که جریان خروجی از سیم فاز را با جریان ورودی از سیم نول مقایسه می‌کند و اگر این دو مقدار با هم برابر نباشند محافظ جان متوجه می‌شود که جریان برق در قسمتی از مسیر نشتی پیدا کرده است، و اگر این جریان نشتی بیشتر از حساسیت محافظ جان (معمولاً 30 میلی آمپر) باشد، کلید عمل می کند و مدار را قطع می کند.
البته حساسیت تمام محافظ جان‌ها 30 میلی آمپر نیست و محافظ جان‌هایی در بازار هست که روی 10 و 20 و 100 و 300 و…. میلی آمپر هم عمل می کنند، ولی مقررات برق ساختمان، محافظ جان‌ 30 میلی آمپر را پیشنهاد می کند.

تصویر دو نمونه کلید محافظ جان را در پایین مشاهده می‌کنید، کلید اول که 4 ترمینال دارد، یک محافظ جان تکفاز است و محافظ جان دوم که 4 ترمینال در بالا و 4 ترمینال در پایین دارد یک محافظ جان 3‌فاز است.